Кустин Иван Мартынович ( 1928 çулта çуралнă, Çавалкас ялĕнче пурăнать) каласа панинчен.

Халĕ Çавалкас ялĕ ларнă вырăна пирвайхи чăвашсем XV ĕмĕр варринче ( 1450-мĕш çулсем тĕлнелле) килсе тухнă пулмалла. Мăн Çавал тăрăхĕнчи сĕм вăрмансем мăратсен мăн аслашшĕсене Ылтăн Ордаран килекен тутар эшкерĕсенчен аван сыхласа тăнă. Пирвайхи чăвашсем вăрман касса çуртсем лартнă, хăртна хăртса ака-суха тума çĕр уçнă, выльăх-чĕрлĕх ĕрчетнĕ, вăрмансене сунара çÿренĕ, Çавалта пулă сĕрнĕ. Аслă та пуян пулнă кунти вăрмансем. Вăрман айне пытаннă Мăрат ялĕнче те пурнăç хăйне май шунă.

Чи малтан çак тăрăха Мăрат ятлă çын хăйĕн çемйипе килсе тухнă. Пурăна киле унăн йăхĕ хунаса пынă, ял йĕркеленсе кайнă. Вăл ÿснĕçемĕн ÿссе пынă. Ял таврашĕнчи ана-çаран тăвăрланса çитнĕ, мĕншĕн тесен уйрăлса тухнă çĕнĕ çемьесем тĕп çурт тавралла лара-лара пынă. Çавăнпа та Мăрат хăйĕн пĕр ывăлне çывăхри вăрман уçланкине уйăрса кăларать. Çапла вара иккĕмĕш Мăрат ялĕ никĕсленет.

Пурнăç урапи малалла чупнă май икĕ Мăрат ялĕ те хунаса, йышланса пынă. Пĕрремĕш Мăратран татах çĕнĕ ялсем уйрăлса тухма тытăннă. Иккĕмĕш Мăрат та хунаса пынă, унтан та çĕнĕ касăсем уйрăла-уйрăла тухнă. Çапла майпа XVIII -мĕш ĕмĕр варринче пурĕ те 8 Мăрат ялĕ пулса кайнă. Пĕрремĕш Мăрата, вăл чи ватă пулнăран, Кивçурт Мăрат теме тытăннă. Кивçурт Мăратра авал питĕ вăйлă пушар пулнă. Ку пушар хăш ĕмĕрте пулнине калама питĕ йывăр. Анчах та Кивçурт Мăратра халĕ те авалхи сакай вырăнĕсене кăтартаççĕ. Унта чавса пăхсан çуннă тырă, кĕлпе кăмрăк тухать.Çак инкеклĕ пушар ахăртнех XVII-мĕш ĕмĕрĕн пĕрремĕш çурринче Хусан ханĕсемпе Вырăс патшалăхĕ еннелле сулăннă чăвашсен ялне тутар çарĕсем вут тĕртсе çунтарма пултарнă. Анчах та çак шухăша çирĕплетекен документсем çук. Синкерлĕ вут-кăвар каярахпа та пулма пултарнă. 1670-мĕш çулхи документ тăрăх, Мăрат ялĕсем Степан Разин пăлхавне активлă хутшăнни паллă. Мăратсене вăйпах Алексей Михайлович патшана шерт тума хистенĕ, анчах мăратсем килĕшмен. Мăрат ялне çак пăлхавлă вăхăтра килсе тухнă карательсен çарĕсем те çунтарса яма пултарнă. Яла çунтарса ярсан халăх тĕрлĕ çĕрелле тарса саланнă, вăрмансенче хÿтлĕх тупнă. Кайран çавăнтах ялсем никĕсленсе пурăнма пуçланă.Кивçурт Мăратран малтан Туçи-Мăрат, Толикасси, Петруххакасси, Çавалкасси ялĕсем пуçланса кайнă. Туçи-Мăратран XIX ĕмĕр пуçламăшĕнче Юлапăш уйрăлса тухнă.

(Миронова Ольга Андреевна 2013 çулхи çу уйăхĕн 2-мĕшĕнче çырса илнĕ. )