Арзамас Илли çăлĕ

(родник Ильи)

Илле çăлĕ (малтан çак çăла Арзамас Илле çăлĕ тенĕ, каярахпа ял халăхĕ ăна кĕскетсе Илле çăлĕ теме пуçланă, халĕ те вăл çак ятпа çÿрет) пирки ялта тĕрлĕ халап çÿрет. Çак çăл 600-700 çул каялла пуланă теççĕ. Çакна эпĕ ватă çынсенчен, хамăр тăвансенчен, тавра пĕлÿçĕсенчен пĕлтĕм. Ку çăла мĕншĕн çакăн пек ят пани мана кăсăклантарса ячĕ. Эпĕ тĕрлĕ çĕрте тертлĕ пурнăçпа пурăннă тăватă çемье хÿтлĕх шыраса Кивĕ Тĕрлемесри çырмана пĕр çăл патне пырса чарăннине пĕлтĕм. Каярахпа çак çынсем Арзамасов хушаматпа çÿренĕ. Вĕсене Кивĕ Тĕрлемес ялне пуçарса яраканнисем тесе шутлаççĕ. Арзамасовсене çак вырăн питĕ килĕшнĕ. Вĕсем кунта çурт лартнă, ем-ешĕл тăван тавралăхпа киленнĕ, тап-таса та сивĕ çăл шывне ĕçнĕ. Темиçе çултан Арзамасовсен çемйинче Илле ятлă ывăл çуралать, вăл вĕсен йăхне малалла тăсаканĕ пулать. Каярахпа çак йăхри çынсем, вĕсем шутĕнче Илле те Арзамас хулипе суту-илÿ тунă. Çак çăла Илле пăхса тăнăран, çăл йĕри-тавра çулсерен йывăçсем лартнăран, тавралăха тирпей-илем кĕртнĕрен ял çыннисем Иллене асăнса Илле çăлĕ теме пуçланă. Сăмах май, Максим Петрович Арзамасов çыравçă та тăванĕсем патне килнĕ чухне çак çăл патĕнче чарăнса тăнă, çăл шывне ĕçнĕ, кайăксен илемлĕ юррисемпе киленнĕ теççĕ.

Çак çăл хĕвел анăçĕнчен хĕвел тухăçнелле юхать, Энтри çырмине юхса кĕрет, ун хыççăн Воложка юхан шывне. Халăхра хĕвел тухăçнелле юхакан çăлсем вăйлă тесе калаççĕ. Тĕрлемес ялĕнчи çынсем Илле çăлĕ нерв тата сыпă чирĕсенчен сиплĕ пулнине, организма çирĕплетни çинчен калаççĕ.

Мария Дмитриева, Тĕрлемесри вăтам шкулта вĕренекен